Mülkiyet hakkı, hukuk sistemimiz içerisinde Anayasa ile koruma altına alınmış ve ancak kamu yararının gerektirdiği durumlarda sınırlanabilmesi mümkün olan temel bir haktır.
Bu yazımızda, kamu gücünü kullanan devlet tarafından başvurulabilecek bir usul olan “Acele Kamulaştırma” prosedürüne değinecek, hangi durumlarda ve koşullarda Acele Kamulaştırma kararı verilebileceği ve bu karara karşı yapılabileceklerin neler olduğuna dair merak edilenleri yanıtlayacağız.
Kamulaştırma Nedir?
Kamulaştırma, en basit tanımı ile devletin kamu gücüne dayanarak ve tek taraflı olarak yaptığı, kişinin mülkiyet hakkını doğrudan doğruya etkileyen idari bir işlemdir. Bu anlamda, kamulaştırma kararı verilmesi için, vatandaşın rızası aranmaz. Ancak malikin rızası aranmasa da kamulaştırmayı istemeyen ve de belirlenen kamulaştırma bedelini yeterli bulmayan malikin, tespit edilen kamulaştırma bedeline itiraz hakkı ile dava sürecine katılma hakkı vardır.
Acele Kamulaştırma Nedir?
Acele kamulaştırma ise, 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu 27. Maddesi ile düzenlenmiş olağanüstü bir kamulaştırma usulüdür.
Acele kamulaştırma usulünde, bedel tespiti hariç kamulaştırma işleminde yapılması gereken ve uzun zaman alan kamulaştırma işlemlerinin yapılması ertelenir. Bu kapsamda, taşınmaz malikine tebligat çıkarılmaksızın ve hatta pazarlık dahi yapılmaksızın söz konusu taşınmaza el konulur.
Bu kamulaştırmada, kamulaştırma usulünden farklı bir şekilde, gecikmesi durumunda önemli derecede kamu zararına sebebiyet verebilecek ve kamu düzenini bozabilecek bir durumun var olması aranır.
Acele Kamulaştırma Yapılabilecek Durumlar Nelerdir?
2942 sayılı Kanun 27. Maddesi ile düzenlenen Acele Kamulaştırma yapılabilecek durumlar ise yasa maddesi ile şu şekilde sıralanmıştır;
- 3634 sayılı Milli Müdafaa Mükellefiyeti Kanununun uygulanmasında yurt savunması ihtiyacı olan durumlarda,
- Cumhurbaşkanınca karar alınacak durumlarda,
- Özel Kanunlarda öngörülen olağanüstü durumlarda bu kamulaştırma işlemi yapılabilir.
Acele Kamulaştırma Usulü Nasıldır?
Cumhurbaşkanı tarafından bu kamulaştırmaya karar verilmesinden sonra idare, söz konusu taşınmaz için acele kamulaştırma yapacağına ilişkin tapuya şerh koyulmasını sağlar.
Bu işlemden sonra, idare tarafından oluşturulan kıymet takdir komisyonu tarafından söz konusu taşınmaza bir bedel biçilir. İdare, söz konusu taşınmazın malikini pazarlığa çağırabilir. Acele kamulaştırmada pazarlığa çağırma şart değilse de mülkiyeti daha çabuk alabilmek için idare bu yola başvurabilir. İdare ve malik arasında anlaşmaya varılırsa taşınmazın mülkiyeti idareye geçer.
Eğer anlaşma sağlanamazsa, idare bu kez acele el koyma kararı ve bedel tespiti amacıyla taşınmazın bulunduğu yer Asliye Hukuk Mahkemesine dava açar. Mahkeme de yedi gün içerisinde söz konusu taşınmazın olduğu yerde keşfe çıkar ve bilirkişi heyetine taşınmaz bedelinin tespiti konusunda bir bilirkişi raporu düzenlettirir.
Asliye Hukuk Mahkemesinin verdiği acele el koyma kararı, el koyma bedelinin tespitini, bedelin malik adına açılmış banka hesabında depo edilmesini ve bu şekilde ilgili taşınmaza el konulması hükümlerini içerir.
Acele Kamulaştırma İşlemlerine İtiraz Usulü Nasıldır?
Acele kamulaştırmaya itiraz için, malikin iki farklı seçeneği bulunmaktadır. Bunlardan ilki, Cumhurbaşkanı tarafından verilen acelelik kararına itiraz yolu, ikincisi ise kamulaştırma kararının iptali için açılan dava yoludur.
Bu seçeneklerden ilki olan Cumhurbaşkanının acelelik kararı, bir kamulaştırma kararı değildir, ancak kamulaştırmanın acele olarak yapılmasına dair bir karardır. Malikin, bu kararı öğrenmesinden itibaren otuz gün içerisinde Danıştay önünde dava açması gereklidir.
İkinci seçenekte ise, idare tarafından açılan Kamulaştırma Bedelinin Tespiti ve Tescil davasının tebliğ tarihten itibaren, idari yargı önünde 30 gün içerisinde dava açılması gerekir. Bu şekilde açılan davada İdare Mahkemesi, yürütmenin durdurulması kararı verir ise, artık bu dava bekletici mesele haline gelir ve İdare Mahkemesinde açılan dava neticeye kavuşmadan, kamulaştırma bedelinin tespiti ve tescil davası da sonuçlanamaz.
