Cezai şart nedir sorusunun cevabıyla hemen başlayalım. Cezai şart, bir sözleşmenin taraflarını, sözleşmeden kaynaklı edimlerini gerektiği gibi yerine getirmeye zorlamak amacıyla kullanılır ya da diğer bir ifade ile cezai koşul, sözleşmelerde merak edilen ve bilinmesi gereken hukuki konulardan biridir.
Bu yazımızda hukuk sistemimiz içerisinde cezai şart konusunu sizlere aktaracağız…
Cezai Şart Nedir?
Cezai şart, hukuk sistemimizde sözleşme serbestisi ilkesi ile geçerlidir. Bu anlamda sözleşme tarafları birbirine uygun ve karşılıklı iradeleri ile sözleşmeyi kurabilirler. Kurulan bu sözleşmelerde nihai amaç ise taahhüt edilen edimlerin karşılıklı ifası yani yerine getirilmesidir.
Ancak bazı sözleşmelerde bu edimlerin yani borçların gerektiği gibi ya da zamanında ifa edilmediği durumlar oluşabilir. İşte, bu tür borca aykırılık durumlarında yani sözleşmeden doğan borcun gerektiği gibi veya zamanında ifa edilmediği hallerde, alacaklıyı korumak amacıyla sözleşmeye eklenen önleme ‘’cezai şart’’ denilir.
Esasında borcunu hiç ya da gerektiği gibi ifa etmeyen kişi, kendisine yüklenebilecek hiçbir kusurun bulunmadığını kanıtlayamadıkça, alacaklının meydana gelen zararını karşılamakla yükümlüdür. Ancak sözleşmede cezai şart konulduğu durumlarda, alacaklı ispat yükü gibi herhangi bir zorlukla karşılaşmaksızın önceden belirlenen bir cezai tutarı talep etme hakkına sahip olur. Bu anlamıyla cezai şart (sözleşme cezası) , aynı zamanda alacağın bir nevi teminatı niteliğine de sahiptir.
Cezai Şart, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu 179. Maddesinde düzenlenmiştir. Madde hükmü şu şekildedir;
“Bir sözleşmenin hiç veya gereği gibi ifa edilmemesi durumu için bir ceza kararlaştırılmışsa, aksi sözleşmeden anlaşılmadıkça alacaklı, ya borcun ya da cezanın ifasını isteyebilir.Ceza, borcun belirlenen zaman veya yerde ifa edilmemesi durumu için kararlaştırılmışsa alacaklı, hakkından açıkça feragat etmiş veya ifayı çekincesiz olarak kabul etmiş olmadıkça, asıl borçla birlikte cezanın ifasını da isteyebilir”
Cezai şart, bir cezaya konu olması açıkça yasaklanan konut veya çatılı işyeri kira sözleşmeleri ya da tüketici aleyhine olarak tüketici sözleşmeleri dışında her tür borç için belirlenebilir.
1- Cezai Şartın Başlıca Faydaları Nelerdir?
Sözleşme cezası ya da cezai koşul da denilen cezai şart ile, alacaklının zararına bağlı olmaksızın daha önceden belirlenen ve kesin olarak tespit edilen bir ceza kararlaştırılması ile, sözleşme borçlusunu dürüst ifada bulunmaya zorlar. Bu anlamda cezai şart asıl alacağı da güvence altına alır.
2- Cezai Şart Nasıl Düzenlenir?
Cezai şart asıl borca bağlıdır. Yani cezai şart tek başına hüküm ifade etmez ancak asıl borcun gerektiği gibi ya da zamanında ifa edilmediği durumlarda cezai şart ortaya çıkar. Bağlı bir borç niteliğinde olan cezai şartın geçerliliği, asıl borcun geçerliliğine bağlıdır. Bu anlamda, cezai şart sözleşmenin bir hükmü olarak düzenlenebileceği gibi ayrıca ek bir anlaşma ile de düzenlenebilir.
Sözleşme tarafları, cezai şartın miktarını ya da cezaya dair edimi sözleşme serbestisi uyarınca özgürce belirleyebilirler. Ancak uygulamada cezai şart olarak genellikle alacaklıya ödenecek belirli bir miktar para kararlaştırılır. Alacaklının cezai şartı aşan zararının tazmini içinse borçlunun kusurunun ispat edilmesi gerekir.
3- Cezai Şartın Türleri Nelerdir?
Yukarıda açıkladığımız Türk Borçlar Kanunu 179. Maddenin 1. Fıkrası düzenlemesine göre, bir sözleşmenin hiç ya da gereği gibi ifa edilmemesi durumu için bir ceza kararlaştırılmışsa, aksi sözleşmeden anlaşılmadıkça alacaklı ya borcun ya da cezanın ifasını isteyebilir. Yani bu durumda alacaklı ya borcun ifasını ya da cezai şarttan birini seçebilir. Cezai şartın ödenmesi talep edildiğinde artık asıl borcun ifasından vazgeçilmiş sayılır. Ancak sözleşmede taraflar hem borcun hem de cezai şartın ifasını kararlaştırabilirler.
Türk Borçlar Kanunu 179. Madde 2. Fıkrasında ise, borcun belirlenen zaman veya yerde ifa edilmemesi durumu için kararlaştırılan cezai şartta alacaklı, hakkından açıkça feragat etmiş veya ifayı çekincesiz olarak kabul etmiş olmadıkça, asıl borçla birlikte cezanın ifasını da isteyebilir hükmü getirilmiştir. Yani zamanında ya da yerinde ifa etmeme durumu için cezai şart belirlenmişse hem ifanın hem de cezanın istenebilmesi mümkündür. Ancak taraflar sözleşme ile aksini de belirleyebilirler.
4- Cezai Şart İstemi ve Kusur
Hukuk sistemimizde bir tazmin ancak borçlunun kusurlu olduğu hallerde mümkündür. Bu genel prensip uyarınca cezai şart hükümleri de borçlunun kusuruna bağlı olarak düzenlenmiştir. Yani borçlunun kusurlu olmadığı bir imkansızlık halinde cezai şart talebi de söz konusu olmayacaktır. Bu halde borçlu olan kişi ancak kusuru bulunmadığını ispat etmek suretiyle cezai şartı ödemekten kurtulabilecektir. Cezai şartta ispat yükü (kusuru olmadığını ispat) borçluya yüklenmiştir.
Her ne kadar cezai şart miktarı taraflarca serbest olarak belirlenebilse de hakkaniyete aykırı belirlenen ceza miktarları (ticari işler hariç) hakim tarafından resen indirilebilir.
Cezai şart olarak belirlenen husus, kanuna, ahlaka ya da kişilik haklarına aykırı nitelikteyse veya imkansızsa hükümsüz olur. Ancak cezai şartın hükümsüzlüğü asıl borcun geçerliliğini etkilemez.
5- Bonus! Borçlar Hukuku Kapsamında Cezai Şart ve Cezai Koşul Hakkında Daha Fazla Bilgi Edinmek İster misiniz?
Ceza hukuku ve cezai şart konusunda sizlere faydalı olmak istedik. Bu tarz hukuki haberler hoşunuza gidiyorsa, menfi tespit davası hakkındaki içeriğimize de göz atmanızı öneriyoruz. İyi seyirler…
