Eski Yunancadan günümüze kadar gelen bir kelime olarak Ütopya nedir ve ütopya örneklerini ele alacağımız bu yazımız sonrasında sizler de kendi ütopyanızı oluşturabilir ve yorum kısmında bizlerle paylaşabilirsiniz. Peki, sık sık karşımıza çıkan ütopya nedir? Ütopyanın ütopya olabilmesi için neleri içermesi gereklidir? Ütopya çeşitleri ile birlikte ütopya örnekleri maddeler halinde yazımızın devamında.
Ütopya Nedir ?
Ütopya, hayalimizde olmasını arzu ettiğimiz gerçekte ise olması pek mümkün olmayan bir ülkeyi temsil etmektedir. Ütopyanın tarihine baktığımızda bilinen ilk ütopya olarak Platon’un ütopyası kabul edilmektedir. Platon’dan sonra Konfüçyus ile birlikte daha iyi siyasi yönetim ve daha iyi bir adil yaşam hayalleri içeren çeşitli ütopya örnekleri yer almaktadır.
Ancak ütopya kavramının kullanımının artmasında Thomas More ütopya kitabının etkisi oldukça fazladır. 1516 Yılında “De Optimo Reipublicae Statu deque Nova Insula Utopia” ismi ile basılan ve tüm dünya da aynı isimle yaygınlaşmaya başlayan ütopya kavramı günümüze kadar gelmiştir. Pek çok alanda, basılı kitaplarda siyasi ütopyadan din ütopyası ve filozofların ütopyaları ile dolu olan ütopya örnekleri bulunmaktadır.
Ütopya Örnekleri Maddeler Halinde
1 – Platon Ütopyası
Ya filozoflar kral olacaklar ya da krallar bilge olmayı öğreneceklerdir.
Tarihin ilk bilinen ütopyası olarak kabul edilen Platon ütopyasının ana fikri ideal devleti oluşturmaktır. Platon ütopyasında insanlar toplum içerisinde üç sınıfa ayrılmış ve bu ayrımda kişilerin yeteneklerine göre yapılmıştır. Eğitimli ve bilgili kişilerden oluşan yöneticiler ile güçlü ve cesur kişilerin oluşturduğu askerler dışında bu kişilerden emir alan ve çeşitli el becerilerine sahip kişilerin oluşturduğu işçiler sınıfı bulunuyordu.
Platon ütopyasında her şey yöneticilerin ve askerlerin kontrolünde gerçekleşmekte ve onlar çok daha donanımlı kişiler olduğu için işçi kesimi hakkında en doğru kararları onların verebileceğine inanılmaktaydı. Askerler sınıfının çok küçük yaşlarda eğitim alması önemliydi. Aynı şekilde yöneticilerinde bilge kişiler olması istenmekteydi.
Platon ütopyası incelendiğinde 3 sınıfın birbirinden ayrı yaşamlar sürdürdüğü, eş seçme hakkı olmadığı gibi doğan çocuklarında ailelerden alınarak aile kavramının ortadan kaldırıldığı gözlemlenmektedir. Platon ütopyasında üst kısım olan yöneticilerin mal varlığının olmasına izin verilmezken en alt sınıf olan işçi sınıfının kendilerine sundukları hizmetler ile yetinmeleri gerektiği belirtilmektedir.
Günümüz koşullarında Platon ütopyası ideal devlet kavramından oldukça uzak olsa da dönemin ilk toplum bilincinin oluşturulmasında oldukça öneme sahip bir ütopya olarak tarihte yerini almıştır. Gerçi Platon’un da daha sonra yazdığı yasalar isimli eserinde kendi ideal şehir ütopyasında yer alan bazı fikirler üzerinde değişiklik yaptığı görülmektedir.
2 – Thomas More Ütopya
Ütopya örnek listemizin ikinci sırasında elbette ki Platondan sonra bu kuramın yaygınlaşmasını sağlayan Thomas More ve kitabı “De Optimo Reipublicae Statu deque Nova Insula Utopia” yer almaktadır. 1516 yılında basılan ve ütopya kuramının tüm dünyada yaygın olarak kullanılmasını sağlayan ütopya kitabı en iyi ütopya örnekleri arasında yer almaktadır.
Thomas More Ütopya kitabında açıkça İngiltere devletini eleştirmekte ve hayalindeki ütopik ülkeyi kitabında anlatmaktadır. O dönemin baskıcı toplumunda hükümet karşıtı aykırı kişi kimliğinde görünmemek için kitabını üçüncü bir kişinin ağzından anlatmayı tercih eden Thomas more, Ütopya kitabında sınıfların olmadığı, herkesin eşit olduğu bir dünyayı anlatmıştır.
Ütopya örnekleri içerisinde oldukça büyük öneme sahip olan bu kitap sonrasında ütopya yaygınlaşmaya başlamış hatta olumlu ütopyalar haricinde korku ütopya örnekleri de ortaya çıkmaya başlamıştır. Geleceğe olan korkuların ortaya çıkardığı distopya örnekleri içerisinde günümüzde ismi sıklıkla anılan George Orwell’ in 1984 isimli kitabı gösterilebilir.
3 – İstenilen Ütopya Örnekleri
1516 Yılında Thomas More’nin Ütopya kitabı ile başlayan ütopya örneklerinde genel olarak belli bir noktada toplanan fikirler olduğunu söyleyebiliriz. Peki, ütopya örneklerini incelediğimizde karşımıza en çok çıkan fikirler nelerdir?
Olumlu Ütopya Örnekleri
Eşit yaşam koşullarıHiç yaşlanmamak ya da hiç hastalanmamakHer zaman herkesin mutlu olarak yaşamasıGüzellik çirkinlik kavramı olması, herkesin benzer özelliklerde olmasıSavaş olmayan barışçıl bir dünyaBilgili, eğitimli ve başarılı olmakDünya üzerindeki tüm sınırların ortadan kalkmasıTek dil konuşulmasıTek din olmasıKötülüğün olmadığı herkesin iyi olduğu bir dünya
Elbette ki bu bahsettiklerimiz olumlu ütopya örneklerinin arasında yer almaktadır. Bunun tam karşıtı olarak tamamen korku odaklı, gelecek endişesini temel alan distopya yani olumsuz ütopya örnekleri de bulunmaktadır.
Distopya Örnekleri
Olumsuz ütopya örnekleri daha çok komplo teorileri gibi görünüyor olsa da ütopya kuramının temelinde kişilerin hayalleri ve endişeleri yer almaktadır. Sonuçta üretilen her ütopya örnek bir kişinin hayalini ya da korkusunu yansıtmaktadır. Onun penceresinden görünen onun olmasını istediği bir dünyadır ütopya. Sonuçta gerçek olması neredeyse imkansızdır.
Mükemmellik arayışının ortaya çıkardığı ütopya örnekleri kimin için mükemmel? Size göre mükemmel bir düzen sınıf ayrımını ortadan kaldıran bir ütopya iken başkası için sınıf ayrımının şart olduğu bir düzen en mükemmel ütopya olarak görünmektedir. Hayalde olsa gerçekleşmesi imkansız da olsa ütopya örneklerinin pek çok açıdan kişilerin göz önünde olup göremediklerini görmesinde etkisi olmuştur.
Çünkü ütopya örneklerini incelediğimizde mevcut sistemi eleştiren ve eksiklerini görerek bunları ortadan kaldırmayı amaçladıklarını görmekteyiz. Bu da pek çok kişinin sorgulamasını ve değişimi arzu etmesini sağlamaktadır. Diğer toplumların gerek siyasi, gerek ekonomik gerek dini gerekse de ahlaki açıdan karşılaştırmasının yapılmasında ve mevcut sistemlerin çok daha anlaşılır kılınmasında etkili olmaktadır.
Olumlu ütopya örneklerinde kişilerin geleceğe karşı çok daha umutlu bakabilmesi, kişilerin ütopya sayesinde önüne bir hedef koyabilmesine olanak sağlanmaktadır. Olumsuz ütopya örneklerinde ise kişilerin geleceğine dair pek çok öngörüye sahip olması ve bu öngörülere göre önlem alması için etkili olabilmektedir. Elbette ki boyutu komple teorisine varıp da bugününü cehenneme dönüştürmediği sürece.
Ütopya Örnekleri Kitap Listesi
Platon’ un Devlet isimli kitabı ütopya örnekleri arasında tarihi açıdan da ilk sırada yer almaktadır.Thomas More’nin Ütopya isimli kitabı ise bugünkü ütopya kavramının oluşmasının temelidir ve ütopya nedir sorusunun en doğru cevabını bu kitapta bulabilirsiniz.Francis Bacon’un Yeni Atlantis isimli kitabı filmlere de konu olmuş ütopik bir adayı anlatmaktadır.Farabi’ nin El-Medinetü’l-Fazıla isimli eseri de ideal devlet kavramını ele alan ütopik kitap örnekleri içerisinde yer bulmaktadır.George Orwell’ in 1984 isimli kitabı ise ütopya örnekler kitap listemize distopik kitaplar arasından seçilmiştir. Distopik kitaplar ya da olumsuz ütopya kitap listesine ekleyebileceğimiz diğer kitaplar ise;Jack London’un Demir ökçe isimli kitabı olumsuz ütopya örneklerinin arasında ilk çıkan kitap olma özelliğine sahiptir. Dönemin baskıcı, faşist rejimini eleştiren ve 2. Dünya savaşına kadar kitapta yer alan pek çok kehanetin tek tek ortaya çıktığı dikkat çekici bir kitaptır.İlk feminist ütopyası olarak da bilinen Katharine Burdakin’ in Swastika Geceleri isimli kitabı faşist bir dünya düzeninin tehlikelerini ortaya koymaktadır.Ray Bradburry tarafından kaleme alınan Fahrenheit 451 isimli kitabı pek çok kişi duymuştur. Ancak okumayan var ise mutlaka okumasını tavsiye ederiz. 1951 yılında ilk baskısı çıkan Fahrenheit 451 en iyi ütopik kitap örnekleri arasında yerini almaktadır.
