Boğazlar sorunu nedir sorusu son günlerin tartışılan konularından biridir. Mondros Ateşkes Antlaşması’nın değiştirilmiş versiyonu olup olmadığı sıkça gündeme gelmiştir. Montrö Boğazlar Sözleşmesi ve içerdiği maddeler, gerek kamuoyu ve gerekse de vatandaşlar tarafından merak ediliyor. Bu yazımızda size, İstanbul Boğazı ve Çanakkale Boğazı yani Boğazlar konusunda önemli maddelerin yer aldığı Montrö Boğazlar Sözleşmesi hakkında genel bilgileri aktaracağız…
Montrö Boğazlar Sorunu ve Uluslararası Sözleşme | Montrö Boğazlar Sözleşmesi Maddeleri
Uluslararası bir sözleşme mahiyetine sahip Montrö ile Boğazlar konusunda önemli kararlar ve maddeler imza altına alınmıştır. Bu sözleşme genel anlamda İstanbul Boğazı ve Çanakkale Boğazı’nın kontrolü konusunda maddeleri içerir.
Montrö Boğazlar Sözleşmesi, 1923 yılında Lozan Antlaşmasıyla beraber imza altına alınan Boğazlar Sözleşmesinin yerine geçen sözleşmedir. Montrö’nün imzalanması ile birlikte Boğazlar Sözleşmesine göre faaliyetlerini yürüten Uluslararası Boğazlar Komisyonunun da görevine son verilmiştir.
1. Montrö Boğazlar Sorunu Ne Zaman Ortaya Çıktı | Montrö Boğazlar Sözleşmesi Süresi
İstanbul ve Çanakkale Boğazları’nın hukuki statüsünü değiştirecek olan sözleşme öncesinde İsviçre’nin Montrö kentinde bir konferans toplanmıştır. Yaklaşık iki ayı bulan toplantı ve çalışmalar neticesi yine Montrö kentinde, Türkiye, Sovyetler Birliği, Büyük Britanya, Fransa, Yunanistan, Avustralya, Japonya, Yugoslavya, Bulgaristan ve Romanya tarafından 20 Temmuz 1936 günü yeni Boğazlar Sözleşmesi imzalanmış, 1938 yılında İtalya’da sözleşmeye imza atmıştır. Montrö Sözleşmesi ile daha önce Boğazlar Bölgesinin egemenliği konusunda yetkileri kısıtlanan Türkiye’ye, boğazlar bölgesinin egemenliği devredilmiştir.
Montrö Boğazlar Sözleşmesi, imzalanmasından sonra 9 Kasım 1936 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
2. Montrö Boğazlar Sorunu ve Çözümleri Hangi Konularda Düzenlemeler İçerir?
Uluslararası Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile İstanbul ve Çanakkale Boğazları üzerinde Türkiye’ye kontrol imkanı yanında savaş gemilerinin geçişini de düzenleme hakkı verilmiştir. Bu sözleşme ile ülkemize Boğazlar üzerinde kontrol hakkı verilirken, yine barış zamanında sivil gemilerin Boğazlar’dan özgürce ve serbestçe geçişi garanti altına alınmıştır.
Montrö sözleşmesi ile Karadeniz’e kıyısı bulunmayan ülkelere ait olan savaş gemilerinin ise İstanbul ve Çanakkale Boğazlarından geçişi sınırlandırılmıştır.
3. Montrö Boğazlar Sözleşmesine Göre Ticari Gemiler ve Savaş Gemilerinin Durumu
Montrö Boğazlar Sözleşmesi toplamda 29 maddeden oluşur. Sözleşmenin ilk kısmında 2. ve 7. maddeler arasında ticari gemilerin geçiş rejimi düzenlenmiştir. Bu maddelere göre barış zamanında ticari gemiler, bayrağı ve yükü fark etmeksizin gündüz ve gece Boğazlar’dan geçiş serbestisinden tam olarak yararlanabileceklerdir.
Boğazlar’a giriş gerçekleştiren tüm gemiler, uluslararası sağlık hükümlerine göre Türk yasaları ile konulmuş sağlık denetiminden geçmek amacıyla Türk makamlarınca belirlenecek yerde duracaklardır. Savaş zamanında eğer Türkiye savaşan devlet değilse ticari gemiler serbest geçiş hakkından yararlanacaklardır. Boğaz sorunu Türkiye savaş halinde ya da yakın savaş tehdidi altındaysa yalnızca düşman olmayan ülke ticari gemileri, düşmana yardım etmemek koşuluyla geçiş serbestisinden yararlanabileceklerdir. Fakat bu gemiler Boğazlar’a gündüz zaman diliminde girecek ve geçiş Türk makamları tarafından gösterilen yoldan olacaktır.
Montrö Ne Demek | Montrö Boğazlar Sözleşmesi Bildirisi
Sözleşmenin 8. ve 22. Maddeleri arasındaki ikinci kısmında ise savaş gemilerinin barış zamanında ve savaş zamanında geçiş rejimleri düzenlenmiştir. Bu geçişler Karadeniz’de kıyısı olan devletler ile diğerleri arasında farklılık göstermektedir. Barış zamanı hafif su üstü gemileri ile küçük savaş gemileri ve yardımcı gemilerin, bayrakları fark etmeksizin Boğazlar’dan serbest geçiş hakkı bulunacaktır. Fakat Boğazlar’a gündüz zaman diliminde ve belirlenen şartlara uygun biçimde girmeleri zorunludur.
1. Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin Türkiye’ye Sağladığı Yararlar
Karadeniz’de kıyısı bulunan devletlere ait savaş gemileri, önceden haber vermek koşuluyla tonajları ne olursa olsun, Boğazlar’dan daima geçebileceklerdir. Boğaz sorunu bu devletlerin denizaltı gemileri de önceden haber vermek koşuluyla gündüz zaman diliminde ve su üzerinden geçiş yapabileceklerdir. Karadeniz’e kıyısı bulunmayan ülkelerin ise bu denize girecek savaş gemilerinin sayısı 30’la ve tonajları ise 45.000 ile sınırlandırılmıştır.
2. Montrö Boğazlar Sözleşmesi Sonuçları | Montrö Boğazlar Sözleşmesi Amiral
Boğaz sorunu savaş zamanında, Türkiye savaşan devlet durumundaysa veya Türkiye kendini yakın bir savaş tehdidi altında hissediyorsa, Boğazlar’dan yabancı savaş gemilerinin geçişi Türkiye’nin kararına bağlı olacaktır. Türkiye savaşan devlet değilse, savaşan ülkelere ait savaş gemilerinin geçişi yasaklanacak, ancak savaşmayan ülkelerin savaş gemileri ise Boğazlar’dan serbest şekilde geçebileceklerdir.
3. Montro Sozlesmesi Ne Zaman Bitiyor | Montrö Boğazlar Sözleşmesi Tam Metni
Montrö Sözleşmesiyle hava ulaşım araçlarının da Boğazlar üzerindeki geçişleri ayrıca düzenlenmiştir. Montrö Boğazlar Sözleşmesi genel hükümlerine göre boğaz sorunu kayıtsız şartsız Türkiye Cumhuriyeti’ne bırakılmış ve tahkimat yapma hakkı da tanınmıştır. Lozan Barış Anlaşması ve Mustafa Kemal Atatürk yenilikleri hakkında daha çok bilgi için sayfa incelenebilir. Türk Tarih Kurumu üzerindeki bilgileri de değerlendirebilrisiniz.
