İlk kütüphane kim tarafından, ne zaman ev nerede kurulmuştur sorusu kimi kişilerde merak uyandırmıştır. Her ne kadar internet yaygınlık ve ivme kazansa da bilgilerin deposu olan kütüphaneler hala önemini korumaktadır. Kurulduğu ilk günden beri insanlara bilgi saçan, insanlara bilgi aktaran kütüphaneler tarihte ilk kez Asurlular tarafından kurulmuş ve insanlığın hizmetine açılmıştır. Dolayısı ile ilk kütüphane hangi uygarlığa aittir sorusunun yanıtı; Asurlular’dır. İşte, bilgi ve kültür yuvası olan ilk kütüphane ile ilgili tüm merak edilenler…
Tarihte İlk Kütüphane Kim Tarafından Kuruldu?
İlk kütüphaneyi kuran uygarlık hangisidir sorusunun yanıtı merak uyandırmaktadır. Tarihte ilk kez Asurlular tarafından kurulmuştur. Kuruluş tarihi tam olarak bilinmese de ilk kütüphanenin Asurlular döneminde kurulduğu bilinmektedir. Günümüzün Kuzey Irak bölgesi olarak bilinen yerde yaşayan, Aşur şehri civarlarına yerleşmiş olan Asurlular, Dicle Nehri’nin kenarında kendilerine bir şehir kurmuşlardır. Deniz kıyısına kurulmuş olan bu kent, ilk ve en fazla gelişmiş olan kentlerden biridir. Batı ve doğu arasındaki ticarette de oldukça önemlidir.
İlk kütüphaneyi kuran medeniyet olan Asurlular, yaptıkları doğu batı ticaretleri sayesinde oldukça gelişmiş ve fazla bilgiye ulaşmışlardır. Dolayısı ile ilk kütüphane Asurlular tarafından kurulmasının gelişmişlik ile doğrudan bir ilgisi vardır. Geliştikçe zenginleşmeye başlayan Asurlular, ilerleme kaydetmiş ve bilginin doğruluğunu aramaya başlamıştır. Böylelikle ilk kütüphane için adımlar atılmış olmaktadır.
Asur devleti hükümdarı Asurbanipal, doğru bilginin ne olduğunun araştırılması sonucunda ilk kütüphane kurulmasına karar vermiştir. Ninova şehrinde yapılmasına karar verilen ilk kütüphane yapım tarihi M.Ö 625 yılına kadar dayanmaktadır. Asur devleti hükümdarı Asurbanipal tarafından yaptırılan bu nedenle de tarihte en eski ve bilinen ilk kütüphane, Asurluların kütüphanesidir. İlk kütüphane nerede kurulmuştur ve tarihin ilk kütüphanesi hangi şehirde kurulmuştur sorularının yanıtı da; Ninova kenti olarak karşımıza çıkmaktadır.
İlk Kütüphane Hakkında Araştırma
İlk kütüphane hakkında araştırma verileri, bölgede yapılan kazıların sonucunda ortaya çıkmıştır. Yapılan kazılarda ise 20 bin kil tablet bulunmuştur. Bu tabletler, o zamanının yaşamı hakkındaki bilgileri içermektedir. Ayrıca bu kil tabletlere bakıldığı zaman; o dönemde yaşamış olan kişilerin hayata bakış açısı da öğrenilebilmektedir.İlk kütüphane yalnızca o dönem için geçerli olan bilgileri ortaya koymakla kalmamakta; aynı zamanda dönemin insanları hakkındaki ipuçlarını da vermektedir.
Asur devleti tarafından kurulmuş olan ilk kütüphane buluntuları olan kil tabletler günümüzde British Museum’da sergilenmektedir. Günümüze kadar yapılan araştırmalar neticesinde bilinen en eski kütüphane olarak karşımıza çıkan Ninova’daki kütüphane, Ninova Kütüphanesi olarak adlandırılmaktadır.
Yapılan ve her geçen gün gelişme kaydedilen arkeolojik kazılarda yeni buluntular elde edilmektedir. Elde edilen son buluntular; Irak Nippur yakınlarında elde edilmiştir. Arkeolojik kazılar sonucunda elde edilen bu buluntular, yeni bir tarihi kütüphane varlığının ipucunu vermektedir. Şimdilik yapılan araştırmalar, bu buluntuların M.Ö 3000 yılına ait olduğunu göstermektedir. Bu bilginin netlik kazanması durumunda dünya tarihinde değişiklik yaşanacak ve en eski ilk kütüphane Nanova Kütüphanesi olmaktan çıkacaktır.
Türklerde İlk Kütüphane
Türklerde ilk kütüphane Orta Asya’da kurulmuştur. Uygurlar döneminde kurulan ilk kütüphaneye ait buluntular, Turfan ve Karahoça kazılarında elde edilmiştir ve burada 30 bin adet yazma bulunmuştur. Türk tarihinde ilk kütüphane Türklerin, İslamiyeti kabul etmesinin ardından Gazneli Sultanı Gazneli Mahmut’un kurmuş olduğu Büyük Saray Kütüphanesi de büyük önem taşımaktadır ve oldukça ünlüdür. Burası aynı zamanda olarak bilinmektedir.
Osmanlıda İlk Kütüphane Kim Kurdu?
Osmanlıda ilk kütüphane kim kurdu sorusunun yanıtı da Osmanlı ve Türk tarihi araştırması yapan kişiler tarafından merak edilmektedir. Osmanlı Devleti döneminde yapılan ilk kütüphane, Sultan Orhan tarafından kurulmuştur. Bursa’da kurulan ilk büyük saray kütüphanesi zengin bir içeriğe sahiptir. Osmanlı Devleti’nde kurulan bu ilk kütüphane, Timur işgali nedeniyle 1402 yılında yanmıştır. Osmanlı Devleti hükümdarı Fatih Sultan Mehmet döneminde ise tam olarak 14 tane kütüphane kurulmuştur. İstanbul’daki ilk kütüphane ise Köprülü Fazıl Mustafa Paşa tarafından kurulan ilk bağımsız kütüphanedir. Bu kütüphane 1678 yılında kurulmuştur. Bu ilk kütüphane kuruluş amacı ise; halkın ve medrese öğrencilerinin yararlanmasını sağlamaktır.
Anadolu’a İlk Kütüphane
Anadolu’da ilk kütüphane kökleri M.Ö 2000 yılına kadar dayanmaktadır. 1906 senesi sonrasında Boğazköy’de gerçekleştirilen kazıların sonucundan 1800-2000 yıllarına ait buluntular elde edilmiştir. Bu buluntular, Hititlerin resmi yazışmaları, kanunları ve antlaşmaları olarak karşımıza çıkmaktadır. Burada toplamda 35 bine yakın çivi yazılı tablet bulunmuştur. Yapılan incelemeler sonucunda; burada bu tabletlerin muhafaza edildiği büyük bir devlet arşivinin olduğu oraya konmuştur.
Elde edilen buluntuların tercüme ettirilmesi sonrasında Boğazköy’ün Hitit İmparatorluğu’na başkentlik eden Hattuşa olduğu saptanmıştır. Dolayısı ile Anadolu’da ilk kütüphane Hititler tarafından, başkent Hattuşa’da yani Çorum, Boğazköy’de kurulmuştur. Hititler tarafından yapılan Anadolu’da kurulan ilk kütüphane, arşiv nitelikli bir kütüphanedir. Günümüze kadar yapılan tüm arkeolojik kazılara bakıldığında; Anadolu’da ilk kütüphane hala burası olarak önemini korumaktadır.
Türkiye’de İlk Kütüphane
Türkiye’de ilk kütüphane, devlet eliyle kurulmuş olan Beyazıt Devlet Kütüphanesi olarak bilinmektedir. 24 Haziran 1884 senesinde Beyazıt Külliyesi’nin imaret bölümünde hizmete sunulan bu kütüphane, Kütüphane-i Umumi-i Osmani adını almıştır. Yapılan bu ilk kütüphane hakkında araştırma verilerine bakıldığında; daha sonra da bu kütüphanenin ismi, Beyazıt Devlet Kütüphanesi olarak değiştirilmiştir. Beyazıt Devlet Kütüphanesi İstanbul’da bulunmaktadır.
Bu kütüphanenin kayda değer bir artış yaşaması Gazi Mustafa Kemal Atatürk’e dayanmaktadır. Çünkü Gazi Mustafa Kemal Atatürk, 1934 senesine ‘Basma Yazıları Toplama ve Derleme’ kanununu çıkartmıştır. Bu kanun sayesinde Türk tarihinde ilk kütüphane olan Beyazıt Devlet Kütüphanesi’nde basılan her türlü yayının bir nüshası buraya getirilmiştir. Ülkemizdeki ilk kütüphane hakkında araştırma yapıldığında; kullanım alanının genişletildiği görülmektedir. Günümüzde, ülkemizdeki ilk kütüphane olan Beyazıt Devlet Kütüphanesi her geçen gün gelişmeye devam etmekte ve aktif olarak hizmet vermektedir.
