Sebepsiz Zenginleşme Davası Nedir? Türk Borçlar Kanunu Kapsamında Sebepsiz Zenginleşme Davası ve Koşulları Nelerdir?

Sebepsiz zenginleşme davası nedir? Sözleşme ya da haksız fiiller gibi bir borç kaynağı olan sebepsiz zenginleşme davası nasıl açılır?

Bu yazıda neler var?

Bu yazımızda size, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu kapsamında düzenlenen sebepsiz zenginleşme unsurları hakkında merak edilenleri aktaracağız. İşte tüm yönleriyle sebepsiz zenginleşme kavramı ve sebepsiz zenginleşmeye dair her şey…

Sebepsiz Zenginleşme Davası Nedir?

Sebepsiz zenginleşme davası, en basit tanımıyla, herhangi bir haklı neden bulunmaksızın bir kişinin, başka birine ait emek ya da malvarlığından dolayı zenginleşmesine denilir. Yani başka bir ifade ile haklı bir nedene dayanmadan bir kişinin malvarlığında artma meydana gelirken, bir başkasının malvarlığında ise azalma gerçekleşir.

Bu malvarlığı değerlerindeki artma ve azalma arasında ise bir illiyet bağı yani nedensellik bağı bulunmalıdır. Sebepsiz zenginleşmeden doğan borçlar, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu 77 ile 82 maddeleri arasında ayrıntılı bir şekilde düzenlenmiştir.

1- Sebepsiz Zenginleşme Davası ve Geri İstemenin Yasal Dayanağı

Sebepsiz zenginleşmeden doğan borçlar ya da diğer bir ifade ile sebepsiz zenginleşme Türk Borçlar Kanunu 77. maddesinde düzenlenmiştir. Madde metninde;

“Haklı bir sebep olmaksızın, bir başkasının malvarlığından veya emeğinden zenginleşen, bu zenginleşmeyi geri vermekle yükümlüdür. Bu yükümlülük, özellikle zenginleşmenin geçerli olmayan veya gerçekleşmemiş ya da sona ermiş bir sebebe dayanması durumunda doğmuş olur”

hükümlerine yer verilmiş ve sebepsiz zenginleşmenin geri verilmesi yükümlülüğünün yasal çerçevesi çizilmiştir.

2- Sebepsiz Zenginleşme Davası Koşulları Nelerdir?

Sebepsiz zenginleşme davasının açılabilmesinin koşulları ise şu şekilde sıralanabilir;

Bir tarafın yani kişinin malvarlığında artış bulunmalıdır. Sebepsiz zenginleşme davasından söz edebilmek için ilk koşul taraflardan birine ait malvarlığında artış olması gerekliliğidir.Diğer tarafın ise malvarlığında bir azalma oluşmalıdır.Taraflar arasındaki malvarlığı artış ve azalması arasında uygun bir illiyet yani nedensellik bağı bulunması gereklidir. Bir diğer ifadeyle taraflardan birinin malvarlığındaki artış, diğer tarafın malvarlığındaki azalma sonucu gerçekleşmelidir.Son koşul ise taraflardan birinin malvarlığında gerçekleşen bu artışın haklı bir nedene dayanmaması gereklidir. Bir borç ilişkisi ya da sözleşme ediminin ifası gibi haklı nedene dayalı malvarlığı artışları sebepsiz zenginleşme davasının konusu dışında kalır.

3- Borçlanılmamış Edimin İfası Nedir?

Yine Türk Borçlar Kanunu 78. madde de “Borçlanılmamış Edimin İfası” düzenlenmiştir. Madde düzenlemesinde;

“Borçlanmadığı edimi kendi isteğiyle yerine getiren kimse, bunu ancak, kendisini borçlu sanarak yerine getirdiğini ispat ederse geri isteyebilir. Zamanaşımına uğramış bir borcun ifasından veya ahlaki bir ödevin yerine getirilmiş olmasından kaynaklanan zenginleşmeler geri istenemez”

hükümlerine yer verilmiştir. Yani eğer bir kişi borçlusu olmadığı bir borcu ödemiş ise, kendisini borçlu sanarak ödeme yaptığını ispatlarsa bu edimi geri isteyebilir. Sebepsiz zenginleşme zamanaşımı ile bir borcu ifa eden ya da ahlaki bir ödevi yerine getiren kişi, bu nedenlerle zenginleşmenin iadesini isteyemez. Ahlaki ödevlere örnek olarak, eşler arasındaki ya da anne – baba ile çocuk arasında gerçekleşen yardımlar gösterilebilir.

Yine hukuka ya da ahlaka aykırı bir sonucun gerçekleşmesi için verilen şey de sebepsiz zenginleşme olarak geri istenemez.

4- Sebepsiz Zenginleşme Davasında Geri Verme Yükümlülüğünün Kapsamı Nedir?

Sebepsiz zenginleşme unsurları içinde geri verme yükümlülüğünün kapsamı da Türk Borçlar Kanunu 79. Maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre, sebepsiz zenginleşen zenginleşmenin geri istenmesi sırasında elinden çıkmış olduğunu ispat ettiği kısmın dışında kalanı geri vermekle yükümlüdür. Ancak zenginleşen, zenginleşmeyi iyiniyetli olmaksızın elden çıkarmışsa ya da elden çıkarırken ileride geri vermek zorunda kalabileceğini hesaba katması gerekiyorsa, zenginleşmenin tamamını geri vermekle yükümlü olur.

Yani sebepsiz zenginleşme ve geri verme yükümlülüğü, zenginleşen tarafın iyiniyetli olup olmadığına göre farklılık arz eder. Eğer sebepsiz zenginleşen taraf iyi niyetli ise geri isteme zamanında sadece elinde kalanı geri vermekle yükümlü olur ve yine yaptığı zorunlu ve yararlı giderleri de, geri verme isteminde bulunan taraftan isteme hakkına sahip olur. Ancak, sebepsiz zenginleşen kişi iyi niyetli değilse, zenginleşmenin tamamını iade etmekle yükümlü hale gelir.