Amonyum nitrat, Beyrut’ta meydana gelen ve büyük hasar veren patlama sonrası herkesin duyduğu kelime oldu. Ama bu maddenin ne olduğu ve ne için kullanıldığı pek çok kişi tarafından bilinmiyor. İşte, Lübnan Beyrut’ta büyük patlamaya neden olan madde hakkında bilgiler…
Geçtiğimiz gün Lübnan, Beyrut Limanı’nda meydana gelen büyük bir patlama ile sarsıldı. Koca bir alanı yok eden patlamanın ilk başta bir saldırı olduğu düşünüldü. Hatta bu saldırının İsrail tarafından gerçekleştirildiği düşünüldü. Fakat İsrail bu iddiaları yalanladı. Daha sonra yapılan araştırmalar 6 yıldır depolarda bekletilen ve 2 bin 750 ton ağırlığında olan amonyum nitrat maddesine ulaştırdı.
Bu maddenin sıkışması ve bol miktarda olması büyük patlamaya sebebiyet verdi. Patlama o kadar şiddetli oldu ki Lübnan’ın deniz komşusu Kıbrıs, patlamayı hisseti. 135 kişinin üzerinde insan patlama sonucu hayatını kaybetti. Henüz göçük altından çıkartılamayan insanlar bulunduğu bilgisi var. Binlerce insan yaralandı ve tedavi altına alındı. Birçok bina kullanılamaz hale gelirken uzak çevredeki binalarda da ağır hasarlar meydana geldi.
Başta Türkiye olmak üzere birçok ülkeden yardım kargo uçakları gönderildi. Koronavirüs ve ekonomik sıkıntılarla mücadele eden Lübnan, şimdi de patlamanın yaralarını sarmaya çalışıyor.
Peki, Beyrut Limanı’nı kan gölüne çeviren bu madde nedir? Ne işe yarar? Bu kadar yüksek patlamaya nasıl sebebiyet verir?
Amonyum Nitrat Nedir? Hangi Alanlarda Kullanılır?
Amonyum ve nitrat maddelerinin birleşimi ile oluşturulan bu madde aslında tarım sektöründe kullanılmaktadır. Çiftçiler bu maddeyi kullanarak ürünlerini gübrelemektedir. Gübre olarak kullanılmasının yanı sıra güçlü patlayıcılar elde etmek için de bu maddeden faydalanılmaktadır. Hatta bileşenin içerisinde farklı güçlerde maddeler eklenilerek atom bombasını geride bırakacak bir güce kavuşabilir.
Tarım ve patlayıcı ürünler sanayinde kullanılan bu madde ayrıca madencilik ve soğutma sektörlerinde kullanılan paketlerin üretiminde de kullanılıyor. Bileşenin içerisinde yüzde 16,5 amonyum, yüzde 16,5 nitrat azotu maddesi bulunduruyor. Bileşenin içerisinde toplamda yaklaşık yüzde 30 azot kullanılıyor.
Tarım sektöründe kullanılmak üzere yapay gübre çokça tercih ediliyor. Bu yapay gübreler çoğunlukla amonyum ve nitrat bileşiminden elde ediliyor. İçindeki azot miktarının çokluğu toprakta kullanılması için uygun kabul ediliyor. Ürün, toprak içerisinde karıştırıldığı zaman hızlı şekilde çözünebiliyor. Bu özelliği sayesinde toprağa çok daha hızlı şekilde işleyebiliyor ve etkisi de hızlı oluyor. Diğer gübrelerden daha çok tercih edilme sebebi olarak bu özelliği gösteriliyor.
Büyük Patlayıcıların Gücünü Azaltmak İçin Kullanılıyor
Kendisi her ne kadar güçlü bir patlayıcı olsa da çeşitli işlemler sonucunda büyük patlamaların önüne geçen bir koruyucu konumuna gelebiliyor. Büyük patlayıcıların gücünü azaltmak için; toz alüminyum ve amonyum nitrat karışımı elde ediliyor. Bu karışım ile amonallerin yükseltgen maddesi elde ediliyor.
Elde edilen bu yeni madde, diğer büyük patlayıcıların patlama hızını ve gücünü azaltmak amacıyla kullanılıyor. Örnek verecek olursak; dinamitler amonyak içeren patlayıcılar grubundadır. İçerisinde nitrogliserin maddesi bulunur ve bu maddeni patlama hızını azaltmak için amonyum ve nitrat bileşimi kullanılır.
Amonyum Nitrat Gübresi Bol Yağış Alan Yerlerde Kullanılması Önerilmiyor
Tarım alanında kullanılan bu bileşen, toprağa karıştığı zaman topraktaki PH değerinde herhangi bir değişime neden olmaz. Nötr bir maddedir ve bu özelliği nedeniyle her türlü toprakta kullanıma uygundur.
Bileşen içerisinde bulunan nitrat azot maddesi yapısı gereği kolay yıkanabilen bir maddedir. Bu nedenle yağışın çok fazla olduğu bölgelerde gübreleme olarak bu maddenin kullanımı tavsiye edilmiyor. Çünkü yağış sonrası nitrat azotu azalacaktır ve tekrardan gübreleme yapılması gerekecektir. Böyle bir durum hem verimi hem de kaliteyi düşürecektir.
Amonyum nitrat maddesi kurak topraklar için önemli bir gübre maddesidir. Özellikle Türkiye’de yağış miktarının az olduğu İç Anadolu Bölgesi’nde tarım sektöründe kullanımı uygundur. Yüzde 26 oranında bir gübre kullanımı tavsiye edilmektedir. Bu madde toprağın kendi nem oranı ile kolayca eriyebilmektedir.
Tarihte Amonyum Nitrat Felaketleri
Eğer kontrollü şekilde bu maddenin bileşenleri ayrılmaz ve gazları çıkartılmazsa çok büyük patlamalar meydana gelebilir. Fakat kontrollü şekilde ısıtarak içerisindeki gazlar boşaltılırsa herhangi bir felaket ile karşılaşılmaz.
Farklı maddelerin amonyum ve nitrat bileşimine etki etmesi durumunda ise Beyrut’ta meydana gelen patlama gibi patlamalar oluşturur. Tarihte de bu tür patlamalar maalesef yaşanmış ve ağır kayıplar verilmiştir. İşte o vakalar;
İngiltere 1916 yılında büyük bir patlama ile sarsıldı. Patlamanın ana üssü Faversham’da bulunan bir fabrikaydı. Fabrika içerisindeki 25 ton TNT ve 700 ton amonyum nitrat bileşeni büyük bir gürültü ile patladı. Patlamanın etkisiyle 115 işçi hayatını kaybetti. İngiltere’nin en büyük endüstri patlaması olarak tarihteki yerini aldı.
Almanya’da 1921 yılında meydana gelen büyük patlamada 561 kişi hayatını kaybetti. Patlama, içerisinde azot bileşenleri bulunduran gübreleri ayrıştırma işi yapıyordu. Daha önceleri başarılı şekilde bu işlem gerçekleştirilmişti. Fakat felaket günü bir şey ters gitmişti ve 561 kişi hayatından olmuştu.ABD 1947 yılında Teksas Faciası olarak bilinen bir patlama yaşadı. Amonyum ve nitrat bileşeni bulunan gemide oluşan patlamada 21 kişi hayatını kaybetti.
Çin 2015 yılında amonyum nitrat bileşeni yüzünden felaket yaşayan son ülkeydi. Bu patlama Tianjin Limanı’nda meydana geldi ve 173 kişi hayatını kaybetti.
