Anayasa mahkemesi bireysel başvurular için yepyeni bir yöntem geliyor. Hukuk sistemimize 2010 yılı Anayasa değişikliği ile giren ve 23 Eylül 2012 tarihinden itibaren uygulanmaya başlanan “Bireysel Başvuru” sistemiyle, her tür hak ihlali iddiası Anayasa Mahkemesi önüne taşınıyor.
Bunun neticesinde ise Yüksek Mahkemenin (Anayasa Mahkemesi) iş yükü her geçen sene artan bir oranda fazlalaşıyor.
Bu kapsamda, Anayasa Mahkemesi’nin iş yükünü hafifletmek amacı ile yeni bir sistem üzerinde çalışılıyor. İşte, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde uygulanan ve şimdi de Anayasa Mahkemesi’nin artan iş yoğunluğuna çare olması planlanan “Dostane Çözüm” mekanizması…
Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvurular ve Usulleri
Anayasa Mahkemesi bireysel başvurular yapılabilmesi için belirli koşulların bulunması gerekir. Buna göre, bireysel başvuruya konu ihlal iddiasının Anayasada yer verilen anayasal bir hak olması ya da Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi veya ek protokolleri kapsamında bulunması gerekir.
Yine ihlalin giderilmesi amacıyla tüm idari ve de yargısal başvuru yol ve yöntemlerinin de tüketilmiş olması aranır. Ayrıca başvuruya konu ihlalin ciddi boyutta olması ve başvurucuyu esaslı şekilde etkilemesi de gereklidir.
Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvurular Sayısı
Ülkemiz yönünden yaklaşık 10 senelik dönemde (23 Eylül 2012’den günümüze) Anayasa Mahkemesi’ne 440 bini aşkın bireysel başvuru yapıldı. Bireysel başvurunun kabul edilmesinden sonraki ilk iki yılda yaklaşık 10 bin civarında, 2014 ve 2015 yıllarında ise yaklaşık 20 bin civarında bireysel başvuru Anayasa Mahkemesine yapıldı.
Anayasa mahkemesi bireysel başvurular sayısında rekor artış yaşanarak başvuru sayısı 100 bini aştı. 2017 ile 2021 yılları arasında da yıllık ortalama 40 bin civarı bireysel başvuru gerçekleşti. Bireysel başvuru sayısı 2021 yılında 66 binin üzerinde çıktı. 2022 yılının ilk altı ayında ise şu ana dek 67 binden daha fazla bireysel başvuru Anayasa Mahkemesi’ne yapıldı.
Yapılan bu başvuruların 320 binden çoğu ise neticelendirildi. Neticelendirilen başvuruların % 86 ise esasa girilmeksizin “Kabul Edilemezlik Kararı” ile reddedildi.
Bu anlamda Anayasa Mahkemesi’nin yoğun iş yükünün azaltılabilmesi için, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde yıllardır uygulanan “Dostane Çözüm” sisteminin iç hukuka uyarlanarak, hak ihlali iddiası ile yapılan bireysel başvurularda uygulanması amaçlanıyor.
Dostane Çözüm Nedir?
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde uygulanan dostane çözüm mekanizması, yapılan başvuruyu sonuçlandırma niteliğine sahip olan ve taraflar (Başvurucu ve Hükümet) arasında varılan bir anlaşmadır. Bu sistemde başvurucu ve ilgili devlet yapılan başvuruyu sonlandırmak için anlaşmaya varırlar, bu anlaşma ise genellikle başvurucuya belirli bir miktar para ödenmesi ile gerçekleştirilir.
Yapılan çalışma ve planlamalara göre, ülkemizde de Anayasa Mahkemesi bireysel başvurular öncesinde ara bir mekanizma kurularak ihlal iddialarının ele alınması ve bu şekilde bireysel başvurudan kaynaklı Anayasa Mahkemesi’nin iş yükünün hafifletilmesi düşünülüyor.
Buna göre Adalet Bakanlığı koordinesinde sürdürülen hazırlıklarda, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde uygulanan “Dostane Çözüm” uygulamasının bir benzerinin iç hukuk sistemine entegre edilmesi ve Anayasa Mahkemesi önüne dosyanın gitmeden çözüme kavuşturulacak bir yöntemin bulunması için çalışılıyor.
