Esas olarak dünya barışını korumak ve uluslararası alanda toplumsal, ekonomik, kültürel işbirliği yapmak amacı ile 24 Ekim 1945 yılında kurulan Birleşmiş Milletler, günümüzde 193 ülkenin üyeliği ile devasa bir kuruluş niteliğindedir.
Uluslararası anlamda en büyük ve önemli kuruluşların başında gelen Birleşmiş Milletler bünyesinde de birçok kuruluş, kurum, konsey, komisyon ve komite bulunuyor. Bu yazımızda insan hakları noktasında önemli bir denetim organı olan Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komitesi nedir, görevleri nelerdir? Başvuru nasıl yapılır? gibi soruları yanıtlayacağız…
Birleşmiş Milletler Bünyesinde Kurulan Komiteler Hangileridir?
Birleşmiş Milletler bünyesinde kurulan ve görevine devam eden komiteler ise şunlardır;
- İnsan Hakları Komitesi,
- Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi,
- Kadına Karşı Ayrımcılığın Önlenmesi Komitesi,
- Çocuk Hakları Komitesi,
- Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılması Komitesi,
- İşkenceye Karşı Komite,
- İşkence ve Diğer Zalimane, Gayriinsani veya Küçültücü Muamele veya Cezanın Önlenmesi Alt Komitesi,
- Tüm Göçmen İşçiler ve Aile Fertlerinin Haklarının Korunması Komitesi,
- Engelli Hakları Komitesi,
- Zorla Kaybedilmeye Karşı Komite
Bu komiteler, bağımsız uzmanlardan oluşurlar ve Birleşmiş Milletler tarafından kabul edilmiş ilgili antlaşmaların, taraf ülkeler tarafından uygulanıp uygulanmadıklarını denetlerler.
Söz konusu Komitelerin bir devlet ile ilgili denetim yapabilmesinin öncelikli koşulu ise, o devletin komitenin görev alanında kalan insan hakları antlaşmasına taraf olmasına bağlıdır. Komiteler, sözleşmeci devletleri, ilgili antlaşma ile güvence altına alınan hak ve özgürlükler ile sınırlı olarak denetlerler. Eğer devlet, ilgili anlaşmaya çekince koyarak taraf olmuşsa, komitenin denetim yetkisi de o çekince derecesinde kısıtlanır ve daralır.
Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komitesi Nedir?
Medeni ve Siyasi Haklar sözleşmesi, Birleşmiş Milletler bünyesinde 16 Aralık 1966 yılında kabul edilmiş, 19 Aralık 1966 tarihinde imzaya açılmış ve 23 Mart 1976 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu uluslararası anlaşma çerçevesinde taraf devletler; bireylerin yaşama hakkı, ifade özgürlüğü, din özgürlüğü, toplantı özgürlüğü, adil yargılanma hakkı ve seçim hakları dahil olmak üzere sivil ve de siyasal haklarına saygı göstermeyi taahhüt ederler.
Uluslararası çok taraflı bir antlaşma olan Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesinin denetim organını ise Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komitesi oluşturur. Bu komite, söz konusu sözleşmenin taraf devletler tarafından uygulamasını izlemek ve denetlemek amacı ile, aynı sözleşmenin (Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi) 28. maddesi düzenlemesi uyarınca kurulmuştur.
Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komitesi, sözleşmeye taraf devletlerin vatandaşları arasından ve seçim yoluyla belirlenen on sekiz bağımsız uzmandan oluşur. Bağımsız uzmanların yani üyelerin komitede görev süresi ise dört yıldır.
Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komitesi, taraf devletlerce sunulan raporları ve yapılan başvuruları inceler ve değerlendirerek karar verir. Medeni ve Siyasal Haklar sözleşmesine taraf olan devletler taraf olmalarını izleyen ilk bir yıl içerisinde ve daha sonra da her beş yılda bir İnsan Hakları Komitesine rapor sunma yükümlülüğü altındadırlar.
Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi 1 nolu Ek Protokolünü kabul eden devletler açısından İnsan Hakları Komitesine devletlerarası ve bireysel başvuru yolu açıktır. Ülkemizde devletlerarası ve bireysel başvuru yolunu açan Ek Protokole taraftır ve Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komitesi’nin inceleme yetkisini kabul etmiştir.
Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komitesine Nasıl Başvuru Yapılır?
Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi kapsamında herhangi bir hak ihlaline uğradığını düşünen kişi komiteye başvuru (bireysel başvuru) yapabilme hakkına sahiptir.
Bu başvurunun iç hukuk yollarının tüketilmesinden sonra yapılması gereklidir ancak eğer iç hukuk yolları etkili ve başarılı bir çözüm yolu sunmuyor ya da makul süreyi aşıyorsa İç hukuk yolları tüketilmeksizin de Komite’ye başvuru yapılabilir.
Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komitesine başvuru yapabilmek için, aynı konu ile ilgili başka bir uluslararası mekanizmaya (örneğin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi gibi) başvuru yapılmamış olması gerekir. Yine başvurunun yazılı olması gereklidir.
