Define aramak, kazı yapmak, definecilik çok sayıda insanın ilgisini çeken konular arasındadır. Bu nedenle define aramanın ya da kazı yapmanın suç oluşturup oluşturmadığı ve konunun hukuki mahiyeti merak edilen ve sık sorulan hukuki meselelerden biridir. İşte bu yazımızda, Türk Hukuk Sistemi içerisinde define arama, kazı yapma nedir? Define aramak suç mu? Define aramanın cezası nedir? Define aramak için izin nasıl alınır gibi soruları yanıtlayacağız…
Define Aramak ve Kazı Yapmak Konularında Hukuki Mevzuat Nasıldır?
Hukuk sistemimizde, yasa dışı yani izinsiz kazı yapılmasını, bu şekilde tarihi eser kaçakçılığı gibi suçları önlemek amacı ile Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu kapsamında yasal düzenlemeler ve cezai müeyyideler belirlenmiş, yine söz konusu kanunun uygulanmasını açıklamak amacı ile Define Arama Yönetmeliği çıkarılmıştır.
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu 6. maddesinde, korunması gerekli olan kültür ve tabiat varlıkları sayılmış, kazı yapılması yasak olan yerler belirlenmiştir. Kanun’un 35. Madde düzenlemesine göre;
“Bu kanun hükümlerine tabi, taşınır ve taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarını meydana çıkarmak üzere, araştırma, sondaj ve kazı yapma hakkı, sadece Kültür ve Turizm Bakanlığına aittir”
Hükmü getirilmiş ve Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu Kapsamına giren varlıklara yönelik sivil kişiler tarafından araştırma ve kazı yapılması yasaklanmıştır.
Yine aynı Kanun’un 50. Maddesinde, define aramak isteyenlere, 6. maddede sayılan korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlığı olarak belirtilen yerler ile tespit ve tescil edilen sit alanları ve mezarlıklar dışında, define arama ruhsatnamesi verilebileceği belirtilmiştir.
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nda sayılan ve belirtilen yerler dışında, define aramalarında uyulması gereken esaslar ise Define Arama Yönetmeliği ile belirlenmiştir.
Define Arama İzni Nedir?
Yukarıda da açıkça belirttiğimiz üzere, define arama izni ancak, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nda sayılan ve belirtilen yerler dışında mümkündür. Bir başka ifade ile bir sit alanı, yerleşim yeri, tarihi yapı kalıntısı gibi yerler açısından kazı izni alınması ya da define aramak mümkün değildir. Peki, Kültür ve Tabiat varlıkları Kanunu kapsamı dışında kalan konular ve yerler açısından, define arama izni nasıl alınır?
Define Arama İzni Nasıl Alınır?
Bu yerlerde define arama izni, bahsi geçen yönetmeliğin 5 ve devamı maddelerinde düzenlenmiştir. Bu düzenlemeye göre, define aramak isteyenler ve izin başvurusu yapacaklar, define arayacakları yerin bağlı bulunduğu mülki amire (Vali ya da Kaymakam) bir dilekçe ile müracaatta bulunmalıdırlar.
Bu dilekçede, arama maksadı açıkça belirtilmeli, define aranılacak yer ayrıntılı olarak gösterilmeli, yerin kime ait olduğu açıklanmalıdır. Dilekçe ekine, define aranacak yerin durumuna ve vasfına göre, harita, kroki ya da vaziyet planı, fotoğrafları ve define aranılacak yer sahipli ise sahibinden alınan muvafakatname eklenmelidir.
Başvuru üzerine, müracaat edilen define arama yerinin, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu 6. maddesinde belirtilen yerler ile tespit ve tescil edilen sit alanları ve mezarlıklar içinde olup olmadığı, define aranmasında sakınca bulunup bulunmadığı, en yakın müze müdürlüğü marifetiyle tespit ettirilir. Müracaat uygun bulunduğu takdirde ise define arama ruhsatı verilir. Bu ruhsatname bir yıl süreli olarak verilir ve define araması aralıksız olarak en çok bir ay devam edebilir. Hava muhalefeti ya da tabii afetlerden dolayı, bir ay içinde arama bitirilemezse bir defaya mahsus olmak üzere söz konusu izin, mülki amir tarafından en çok bir ay süre ile daha uzatılabilir.
Define Bulunması Durumunda Ne Olur?
Define Arama Yönetmeliği hükümlerine göre, define arama ruhsatı verilmesi durumunda, aramalarda kültür ve tabiat varlığı bulunması durumunda arama derhal durdurulur ve bu durum Kültür ve Turizm Bakanlığına bildirilir. Bu durumda, ruhsat alan arayıcı, kültür ve tabiat varlıkları üzerinde hiçbir hak iddia edemez. Elde edilen buluntular kültür ve tabiat varlığı ise müzelere teslim edilir.
Yapılan izinli aramalarda eğer define bulunmuş ise, bu durumda eğer define Hazineye ait bir arazide bulunmuşsa % 50’si define arama izni alan arayıcıya verilir. Define özel ya da tüzel kişilere ait arazide bulunmuş ise bu kez, % 40’ı arayıcıya, % 10’u ise mülk sahibine verilir. Geri kalan kısımlar devlete aittir.
İzinsiz Define Arama ve Kazı Yapma Suçunun Cezası Nedir?
Ayrıntılı olarak açıkladığımız prosedür kapsamında izin almaksızın define aramak ya da kazı yapmak suç oluşturur ve cezai yaptırıma tabidir. Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanun’un 74. Maddesinde bu cezalar belirlenmiştir. Bu yasal düzenlemeye göre;
İzinsiz olarak kazı veya sondaj yapanlar, iki yıldan beş yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılır. Ancak, kazı veya sondajın yapıldığı yerin, sit alanı veya bu Kanuna göre korunması gerekli başka bir yer olmaması halinde, verilecek ceza üçte biri oranında indirilir.İzinsiz olarak define araştıranlar ise, üç aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Ancak, bu fiillerin yurt dışına kültür varlıklarını kaçırma amacı ile ya da kültür varlıklarının korunmasında görevli kişilerce işlenmesi halinde, verilecek ceza iki katına kadar artırılır.Kişinin bu suçları işlemek suretiyle bulduğu, kültür varlığını soruşturma başlamadan önce mahalli mülki amire teslim etmesi halinde, mahkeme verilecek cezadan üçte ikisine kadar indirim yapabilir.İzinsiz olarak define araştıran kişi hakkında kovuşturma başlayıncaya dek, kendisini bu fiili işlemeye gereken cihaz ve aletleri temin etmek suretiyle sevk eden kişilerin kimliklerini açıklaması ve yakalanmasını sağlaması halinde, mahkeme cezada indirim yapabileceği gibi, ceza verilmesine yer olmadığı kararı da verebilir. Bu suçlar nedeniyle el konulan taşınır kültür ve tabiat varlıkları ise müzeye teslim edilir.
