Çek iptali davası, Türk Ticaret Kanunu kapsamında tanımlanmış kambiyo senetlerinden birinin iptali için uygulanır. Yani çek, kıymetli evrak niteliğine sahip bir ödeme aracıdır ve ticari hayatta sıklıkla kullanılır.
Bu yazımızda çekin zayi olması durumunda (kaybolma, çalınması, yırtılması vb.) başvurulabilecek önemli bir yöntem olan çek iptali davası nedir, koşulları nelerdir, çek iptali davası nerede açılır gibi soruları yanıtlayacağız..
Çek İptali Davası ve Çekin Zayi Olması
Çek iptali davası öncesinde çekin zayi olması durumlarını açıklamak gerekirse, çekin meşru hamilinin (hak sahibinin) rızasına aykırı olarak elinden çıkması, çalınması, çekin yırtılması, yanması, çekin kaybolması, yok olması, çekin kullanılmayacak derecede tahrif olması gibi durumlar, çekin zayi olması anlamına gelir.
Peki, çekin zayi olması ya da kaybolması durumunda neler yapılmalıdır?
1- Çek İptali Davası Nedir? Nasıl Açılır?
Çeki zayi olan ya da çeki kaybeden meşru hamil, en kısa sürede vakit geçirmeksizin kaybolan çek açısından, çekin iptali için dava açması gerekecektir. Aksine hareket durumunda meşru hamilin sorumluluğu doğabileceği gibi hak kaybına uğraması da muhtemeldir.
Çek iptali davası sürecine ilişkin yasal düzenleme Türk Ticaret Kanunu 651. Madde de yer almaktadır. Madde düzenlemesine göre;
“(1) Kıymetli evrak zayi olduğu takdirde mahkeme tarafından iptaline karar verilebilir.(2) Kıymetli evrakın zayi olduğu veya zıyaın ortaya çıktığı anda senet üzerinde hak sahibi olan kişi, senedin iptaline karar verilmesini isteyebilir”
hükmü getirilmiştir. Bu düzenleme uyarınca çekin zayi olduğu durumlarda hak sahibi olan meşru hamilin, çek iptali davası açması çok önemlidir. Yoksa çeki haksız şekilde elinde bulunduran kişi, haksız bir yarar sağlayabileceği gibi çekin karşılıksız olması durumunda ciranta ve keşidecilerin sorumlulukları da doğabilecektir. Bu yüzden çek iptali davası dilekçe örneği önceden mutlaka incelenmelidir.
Çek iptali davası, çeki zayi olan hak sahibi kişi dava açtığı mahkemeden çekin ibrazı durumunda ödenmemesi için muhatap bankaya yönelik yazı yazılması amacıyla ihtiyati tedbir kararı verilmesini talep edebilir. Bu ödeme yasağına ilişkin ihtiyati tedbir, çekin rıza dışı elden çıktığı durumlarda büyük önem taşır.
Mahkeme, çeki kaybeden hamilin sunduğu açıklamaları ve delilleri inandırıcı bulursa, verilecek bir ilanla, çeki ele geçiren kişiyi, belirli bir süre içinde çeki getirmeye davet eder ve aksi durumda çekin iptaline yönelik karar vereceğini de ihtar eder. Bu ilan neticesi iki farklı durum ortaya çıkabilir. Bunlar;
Çeki eline geçiren kişi tespit edilemez ve elden çıkan çek, verilen süre içerisinde mahkemeye sunulmazsa, mahkeme tarafından çekin iptaline dair karar verilir.Belirlenen süre içinde çeki elinde bulunduran kişi bu çeki mahkemeye sunarsa, mahkeme bu kez çek iptali davası açana, çeki sunan kişiye karşı iade davası açması için süre verir. Verilen sürede dava açılmadığı durumdaysa, mahkeme çekteki ödeme yasağını kaldırılarak, çeki ilan üzerine mahkemeye sunan kişiye geri iade eder.Yine çek iptali davasında, eğer rıza dışı elden çıkan çekin kimin elinde bulunduğu biliniyorsa, ayrıca ilan yoluna başvurulmaksızın mahkeme çeki kaybolana, çeki elinde bulunduran kişiye yönelik iade davası açabilmesi için süre verebilir.
2- Çek İptali Davası Ne İşe Yarar ve Bu Davayı Kim Açabilir?
Çek iptali davası ile iptal kararı verilmesi durumunda çek üzerindeki hak sahibi, bu hakkını çeki ibraz etmeden alabilir. Yani, çeki zayi olan meşru hamil, Çek iptali davası açarak sonuçlandırdıktan sonra çek bedelini keşideciden isteme hakkına sahip olacaktır.
Bu nedenle çek iptali davası açmaya hakkı olan kişi de, çek üzerinde hak sahibi olan yani çeki zayi olan meşru hamil olacaktır.
3- Çek İptali Davasında Görevli Mahkeme Hangisidir?
Çek iptali davası görevli ve yetkili mahkeme hamilin yerleşim yeri veya ödeme yeri asliye ticaret mahkemesidir.
Son olarak belirtelim ki boş çek yaprağı ya da çek defterinin kaybolması halinde ise iptal davası açmak mümkün olmayacaktır. Çünkü boş çek ve senet yaprağı doldurulmadan, kambiyo senedi (kıymetli evrak) vasfına sahip değildir. Bu anlamda, boş çek yaprağının çalınması gibi bir şüphe olduğu durumlarda savcılığa suç duyurusu yapılıp, ilgili bankaya bu konuda bilgilendirme yapılması yararlı olacaktır.
