Lekelenmeme hakkı nedir? Modern hukuk sistemlerinde önemli bir yeri bulunan lekelenmeme hakkı nedir araştırmaları hakkında ülkemizde yapılan yeni düzenlemeler, vatandaşlar tarafından da merak konusu oluyor.
2017 yılında 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 158. Maddesine yapılan ekleme ile hukuk sistemimize giren “Soruşturmaya Yer Olmadığına Dair Karar” kapsamında masumiyet karinesi ve lekelenmeme hakkı nedir? Soruşturmaya Yer Olmadığına Dair Karar (SYOK) hangi hallerde verilir? İşte, tüm merak edilen yönleriyle “Lekelenmeme hakkı”…
Lekelenmeme Hakkı Nedir?
Lekelenmeme hakkı nedir sorusuna en basit şekilde, suç şüphesi sebebiyle hakkında soruşturma ya da kovuşturma işlemleri yürütülen kişinin, bu işlemler nedeniyle şeref, onur ve haysiyetinin zarar görmemesi ve kişinin toplum içindeki saygınlığının zedelenmemesi olarak tanımlayabiliriz.
Bu kapsamda lekelenmeme hakkı nedir araştırması yapan kişiler, başkaları hakkında kesin hüküm verilmemiş bir kişinin, masumiyetini zedeleyecek bir şekilde toplum nezdinde mahkum edebilecek söz, haber ve yayınlardan da kaçınılması gerekeceğini bileceklerdir.
Bu açıdan bakıldığında lekelenmeme hakkı nedir sorusu ile masumiyet karinesi arasında doğrudan bir ilişki vardır. Ceza yargılamasının her aşamasında bu ilkelere özenle dikkat edilmelidir.
1- Soruşturmaya Yer Olmadığına Dair Karar Nedir?
Lekelenmeme hakkının etkin şekilde korunabilmesi amacıyla, Ceza Muhakemesi Kanunu 158. Maddesine 6. Fıkra, 2017 yılında eklenmiştir. Bu düzenlemeye göre;
“CMK 158/6 maddesi; (Ek: 15/8/2017-KHK-694/145 md.; Aynen kabul: 1/2/2018-7078/140 md.) İhbar ve şikâyet konusu fiilin suç oluşturmadığının herhangi bir araştırma yapılmasını gerektirmeksizin açıkça anlaşılması veya ihbar ve şikâyetin soyut ve genel nitelikte olması durumunda soruşturma yapılmasına yer olmadığına karar verilir. Bu durumda şikâyet edilen kişiye şüpheli sıfatı verilemez.Soruşturma yapılmasına yer olmadığına dair karar, varsa ihbarda bulunana veya şikâyetçiye bildirilir ve bu karara karşı 173 üncü maddedeki usule göre itiraz edilebilir. İtirazın kabulü hâlinde Cumhuriyet başsavcılığı soruşturma işlemlerini başlatır. Bu fıkra uyarınca yapılan işlemler ve verilen kararlar, bunlara mahsus bir sisteme kaydedilir. Bu kayıtlar, ancak Cumhuriyet savcısı, hâkim veya mahkeme tarafından görülebilir”
Hükmü getirilmiş ve böylece ceza hukukumuza yeni bir karar türü olan “Soruşturmaya Yer Olmadığına Dair Karar” 2017 yılında eklenmiştir.
2- Soruşturmaya Yer Olmadığına Dair Karar Hangi Hallerde Verilir?
Lekelenmeme hakkı nedir? Soruşturmaya Yer Olmadığına Dair Karar hangi hallerde verilir? Lekelenmeme hakkını tesis açısından oldukça önemli bir yeri olan Soruşturmaya Yer Olmadığına Dair Karar (SYOK) verilebilmesi için;
İhbar ve şikayet konusu olay, eylem ya da fiilin, herhangi bir suç oluşturmadığının, araştırma yapılmasına gerek olmaksızın açıkça anlaşılması veya,İhbar ve şikayetin genel ve soyut nitelikte olması gerekir.
Bu iki durumdan birinin varlığı halinde, Soruşturmaya Yer Olmadığına Dair Karar (SYOK) verilir ve bu kararın en önemli özelliklerinden birisi olarak şikayet edilen kişiye şüpheli sıfatı verilmez.
Cumhuriyet Savcıları tarafından verilebilecek bu karar ile soruşturma aşamasına geçilmemesi ve de şikayet edilen kişiye şüpheli sıfatı dahi verilmemesi nedeniyle kişilerin lekelenmeme hakkı da korunmuş olur.
Lekelenmeme hakkı nedir sorusuna birde Soruşturmaya Yer Olmadığına Dair Karar hallerinde bakalım. Bu düzenlemeden önce yani lekelenmeme hakkı CMK 158. Maddesine 6. Fıkra eklenmeden önce, Cumhuriyet Savcılığına ulaşan ihbar ya da şikayet üzerine soruşturma açılıyor ve şikayet edilen kişi de şüpheli sıfatını alıyordu.
Bu yapılan değişiklikten sonra söz konusu koşulları taşıyan (İhbar ve şikayet konusu olay, eylem ya da fiilin, herhangi bir suç oluşturmadığının, araştırma yapılmasına gerek olmaksızın açıkça anlaşılması veya ihbar ve şikayetin genel ve soyut nitelikte olması) ihbar ve şikayetler soruşturma defterine kayıt edilmeksizin, SYOK verilir ve şikayet edilen kişiye de şüpheli sıfatı dahi verilmez.
3- Lekelenmeme Hakkının Soruşturma Başlamadan Önce Korunması
Soruşturmaya Yer Olmadığına Dair Karar (SYOK) ile bir anlamda, ifade ve sorgulama işlemleri ile soruşturma işlemleri yani soruşturma aşaması başlamadan lekelenmeme hakkı ve masumiyet ilkesi korunmuş olur.
Bu şekilde açıkça suç olmadığı anlaşılan ya da soyut ve genel nitelikteki ihbarlar nedeni ile, şikayet edilen kişilerin şüpheli olarak gösterilmelerinin önüne geçilir ve soruşturma işlemlerine başlanılmayarak zamandan ve emekten de tasarruf edilir. Bir diğer ifadeyle SYOK ile Cumhuriyet Savcılığı filtre görevi yaparak, kişilerin lekelenmeme hakkını korumuş olur.
4- Soruşturma Öncesi Bir Değerlendirme Sistemi
Ceza Muhakemesi Kanunu 158/6 maddesi ile içeriği suç oluşturmayan ya da genel ve soyut nitelikteki ihbarlar ve şikayetler açısından soruşturma öncesinde bir değerlendirme sistemi oluşturulmuştur. Bu yasal düzenleme sayesinde, haksız ve yersiz şekilde yapılan ihbar ve şikayetler ile kişilerin, toplum ve kamuoyu nezdinde suçlu gibi algılanmalarının önüne geçilir ve gereksiz yere ceza soruşturmalarına muhatap olmaları engellenir.
CMK 158/6 maddesi uyarınca verilen Soruşturmaya Yer Olmadığına Dair Karar ile telafisi mümkün olmayacak zararlara sebebiyet verilmesi ve bu kapsamda lekelenmeme hakkı nedir sorularına cevap olmuş olur ve haklar ihlal edilerek masumiyet karinesinin zedelenmesi de engellenmiş olur.
